Gdy dziecko rozpoczyna naukę w szkole wkracza w wyjątkowy okres rozwojowy, w którym pierwszeństwo będzie miało uczenie się. Nauka szkolna jest nie tylko procesem zdobywania wiedzy, ale również kształtowania się osobowości człowieka. Powodzenie w nauce szkolnej jest niezbędne do późniejszego prawidłowego funkcjonowania dorosłego człowieka w społeczeństwie. Niepowodzenia szkolne zatrzymują ucznia w realizacji pewnych dążeń i zadań. Pod ich wpływem uczeń nie potrafi, w czasie przewidzianym programem nauczania, przyswoić sobie określonej wiedzy i umiejętności. Bywa też tak, że uczeń dobrze się uczy i ma zadowalające oceny, ale osiąga je z ogromnym wysiłkiem.
Główne przyczyny niepowodzeń szkolnych:
- obniżona sprawność intelektualna – głównie występująca u dzieci z niskim ilorazem inteligencji, opóźnionych w rozwoju, ociężałych umysłowo,
- zaburzenia wzroku, słuchu i mowy – Dla wielu dzieci rozpoczynających naukę szkolną zaburzenia takie stanowią poważną przeszkodę w funkcjonowaniu w roli ucznia i kolegi. Dzieci z zaburzeniami któregoś z tych zmysłów mają utrudniony kontakt z otoczeniem i problemy z komunikacją. Dzieci z dysleksją, wadami wzroku, niedowidzące czy niedosłyszące przez utrudnioną łączność ze światem zewnętrznym mają także bardzo duże problemy z akceptacją wśród rówieśników oraz z przyswojeniem sobie wiedzy. Często nie są w stanie sprostać wymaganiom, które stawia przed nimi szkoła. Popadają również w różnego typu konflikty z rówieśnikami, którzy ich nie akceptują, a często wyśmiewają lub izolują się od nich. Takie same utrudnienia spotykają dzieci, które mają słabszą kondycję fizyczną lub psychiczną i są przez to bardziej wrażliwe na krytykę.
- brak wiary we własne możliwości, słaba samoocena – nawet zdrowe dzieci, nie mające żadnych wad rozwojowych mogą mieć obniżoną samoocenę, co znacznie utrudnia im prawidłowe przyswajanie wiedzy. Brak wiary we własne możliwości powoduje frustrację, a następnie rezygnację z podejmowania wyzwań i mierzenia się z problemami. Wówczas problemy zaczynają przerastać dziecko, które potwierdza swoje przekonanie o swojej nieudolności.
- trudna sytuacja rodzinna i złe warunki materialne - nieodpowiednia atmosfera wychowawcza w domu, złe warunki materialne czy mieszkaniowe wpływają bardzo negatywnie na motywację dziecka do nauki. Rozpad rodziny lub brak zainteresowania dzieckiem obniżają poczucie wartości u dziecka, które uważa, że materiał szkolny jest zbyt trudny i że ono na pewno sobie nie poradzi z nauczeniem się go. Sprawia również, że dziecko traci poczucie bezpieczeństwa i zamiast zajmować się lekcjami, przejmuje się ogólną sytuacją w rodzinie. Zastanawiając się czemu tata odchodzi lub wysłuchując ciągłych kłótni w domu nie ma czasu na lekcje, ani nie potrafi się na nich odpowiednio skupić. Niski poziom wykształcenia i kultury rodziców, a także niezaradność wychowawcza rodziców również wpływa na niepowodzenia w szkole i objawia się brakiem chęci i zainteresowania dziecka nauką.
- zaburzenia koncentracji oraz nadpobudliwość – Powodują one nieopanowanie emocjonalne, brak cierpliwości i wytrwałości w pracy oraz niezdolność skupiania uwagi. Dziecko łatwo się rozprasza, szybko się nudzi, nie potrafi usiedzieć w jednym miejscu.
- zaniedbania pedagogiczne – Często wynikają one z przyczyn niezależnych od nauczyciela takich jak niedostateczne wyposażenie szkół i pracowni w pomoce naukowe i potrzebny sprzęt, błędy w systemie nauki szkolnej: zbyt duże klasy, źle ułożony plan lekcji. Istnieje również wiele przyczyn niepowodzeń szkolnych ucznia wynikających z zaniedbań nauczyciela. Należą do nich głównie: nieprzygotowanie do lekcji, zaniedbania w podnoszeniu kwalifikacji, rutyna, błędy wychowawcze. Jeśli nauczyciel nie pogłębia wiedzy ze swojej dziedziny, zaniedbuje przygotowanie do lekcji i nie bierze pod uwagę indywidualnych potrzeb swoich uczniów to również uczniowie nie przykładają się do takich lekcji. Jeśli natomiast wymaga od dzieci większej wiedzy niż im przekazuje, jest ostry i nieprzystępny to również powoduje to problemy w komunikacji i skutkuje obniżeniem się wiedzy oraz spadkiem motywacji do nauki. Uczniowie muszą przecież wiedzieć czego od nich nauczyciel wymaga i rozumieć wiedze, którą im przekazuje.
Jak pomóc dziecku?
Aby zapobiec niepowodzeniom dziecka w szkole należy wspierać dziecko w nauce, pomagać mu w skupianiu uwagi na konkretnym materiale, odrabiać z nim lekcje. Dziecko musi wiedzieć, że jego praca i wysiłek włożony w naukę jest ważny i doceniany nie tylko przez nauczycieli, ale także przez rodziców.
Rozmowy z dzieckiem, bycie z nim, objaśnianie świata jest w tym procesie bardzo ważne. Tak samo istotne jest przygotowanie dziecka do nauki szkolnej poprzez rozwijanie samodzielności, zainteresowań poznawczych, chęci do pracy jeszcze przed pójściem dziecka do szkoły.
Atmosfera w rodzinie i sytuacja materialna oraz emocjonalna jej członków także wpływa na dziecko. Trzeba mu zapewnić poczucie bezpieczeństwa i zaspokajać potrzeby emocjonalne, przytulić, pochwalić, rozmawiać, bawić się, zapewnić dziecku beztroskie dzieciństwo. Jednak stawiać przed nim również wymagania na miarę możliwości małego człowieka, które będzie on systematycznie spełniał i dzięki temu poszerzał zakres swoich umiejętności.
