Skąd się bierze rak jajnika?

Czynniki zwiększające ryzyko zachorowania na raka jajnika:

- Wiek

Najważniejszym czynnikiem sprzyjającym rozwojowi większości nowotworów jest wiek, podobne zależności obserwujemy w przypadku raka jajnika. Średni wiek zachorowań na raka jajnika wynosi 59 lat. Ryzyko zachorowania wzrasta od 40 do 75 roku życia z 15,7 do 54 na 100.000 kobiet.

- Hormonalna terapia zastępcza (HTZ)

Wyniki badań nie wskazują jednoznacznie, że stosowanie hormonalnej terapii zastępczej (HTZ) wpływa na podwyższenie możliwości zachorowania na raka jajnika. Część badań wykazała 2-3 krotne zwiększenie ryzyka wystąpienia postaci surowiczej oraz endometrioidalnej i jasnokomórkowej raka jajnika. W prospektywnym badaniu przeprowadzonym przez Rodrigueza i wsp. stwierdzono znaczące, 2-krotnie większe prawdopodobieństwo zgonu kobiet z powodu raka jajnika stosujących HTZ przez więcej niż 10 lat. Zależność ta dotyczyła tych, które stosowały terapię w ciągu 15 lat przed zgonem.

Wyniki metaanalizy artykułów dotyczących stosowania HTZ i występowania raka jajnika zwracają uwagę na zwiększoną możliwość zachorowania przy długotrwałym stosowaniu – dla grupy stosujących HTZ. Względne ryzyko wynosi 1,15, a dla przyjmujących HTZ przez czas dłuższy niż 10 lat – 1,27. Stwierdzono również, że stosowanie HTZ może w większym stopniu podwyższać możliwość zachorowania kobiet, które już znajdują się w grupie wysokiego ryzyka z powodu innych czynników takich jak: niepłodność, pozytywny onkologiczny wywiad rodzinny.

- Endometrioza

Endometrioza jest chorobą, w której ogniska endometrium występują ektopowo poza jamą macicy i podlegając regulacji hormonalnej mogą powodować ogniskowe stany zapalne. Jedna z teorii tej choroby mówi o wstecznym przemieszczeniu fragmentów endometrium przez jajowody do jajników. Jest to adekwatna próba wytłumaczenia etiologii raka jajnika i stanu zapalnego o przemieszczaniu się czynników karcinogennych z pochwy przez kanał szyjki, jamę macicy, jajowody do jajników.

W trakcie stosowania antykoncepcji hormonalnej z powodu mniej obfitych menstruacji następuje mniejsze prawdopodobieństwo zarzucania krwi z komórkami endometrium przez jajowody do jamy brzusznej i tym samym ograniczone jest powstawanie ognisk endometriozy, będących wg części autorów stanem przednowotworowym raka jajnika.

W grupie chorych z rozpoznanym nowotworem złośliwym jajnika i pozytywnym wywiadem w kierunku endometriozy znacznie częściej stwierdzano postać endometrioidalną (do 60%) i jasnokomórkową (do 15%) w stosunku do populacji chorych z rakiem jajnika bez obciążonego wywiadu (odpowiednio 10-20% i 3-10%).

Endometriozę stwierdzano w 21-54% raków jasnokomórkowych i endometrioidalnych oraz w 9-35% raków surowiczych i śluzowych jajnika .

- Stany zapalne miednicy małej

W badaniu prowadzonym przez ośrodek kanadyjski stwierdzono podwyższone prawdopodobieństwo zachorowania na raka jajnika u kobiet po jednym epizodzie zapalenia miednicy małej (PID), oraz dodatkowe zwiększenie znaczenia tego czynnika, jeżeli zapalenie wystąpiło: w młodym wieku, u nieródek czy u kobiet niepłodnych. Badanie retrospektywne wykazało istotne zmniejszenie prawdopodobieństwa zachorowania na raka jajnika po zabiegu podwiązania jajowodów i wycięciu macicy. Ryzyko względne wynosiło odpowiednio 0,57 i 0,75.

Usunięcie jednego jajnika wiązało się ze zwiększeniem ryzyka zachorowania - współczynnik ryzyka wynosił dla okresu od 6 miesięcy do 2 lat po zabiegu - 3,83. W dłuższym przedziale czasowym zmniejszał się do 0,9 dla okresu powyżej 10 lat od zabiegu. Wyniki powyższej analizy są zgodne z opracowaniem Narod i Rutter, gdzie potwierdzono ochronny wpływ wykonania zabiegów podwiązania jajowodów i wycięcia macicy.

Dr Jarosław Dębniak jest specjalistą Victoria Clinic w zakresie profilaktyki kobiecych chorób nowotworowych.