Skąd się wzięły – pięta Achillesa, Amazonki, kompleks Edypa, tkanina Penelopy i puszka Pandory?

Zwykłe nie zastanawiamy się nad tym, tylko po prostu mówimy: „matematyka jest moją piętą Achillesową”, bądź „to jest puszka Pandory”. A może warto poszukać źródeł tych naszych „mądrych powiedzonek”, aby mieć pełną świadomość co cytujemy i dlaczego.

Pięta Achillesa to chyba jedno z najbardziej znanych powiedzeń. Wywodzi się z „Iliady” opisującej śmierć bohatera. Ale zacznijmy od początku. Achilles był synem Peleusa i Tetydy. Po urodzeniu matka obmyła go w wodach Styksu, aby był odporny na wszelkie ciosy i rany. Ale aby zanurzyć dziecko w wodzie, musiała je za coś trzymać – tą częścią ciała była jego pięta. Pięta, nie została obmyta w Styksie i od tej pory była słabym punktem Achillesa. Ów „słaby punkt” przyczynił się do śmierci Achillesa, który zginął od strzały wystrzelonej przez Parysa[1], a poprowadzonej przez Apollo[2] w sam środek jego pięty.

Amazonki to określenie, które dziś jest znane chyba każdemu człowiekowi, a przede wszystkim kobietom. Obecnie tak określa się między innymi kobiety, które przeszły mastektomię[3]. Określenie to swoje źródło ma już w starożytności, gdzie mieszkało plemię wojowniczych kobiet. Rządy – wśród kobiet – sprawowała królowa, która była wybierana co jakiś czas przez wszystkie mieszkanki. Tylko jeden raz do roku Amazonki zapraszały do siebie mężczyzn (do ich królestwa nie był dopuszczony żaden osobnik płci przeciwnej) w celu zapewnienia sobie potomstwa. Oczywiście potomstwo rodziło się płci męskiej i żeńskiej. Wówczas chłopców zabijały lub w sporadycznych przypadkach oddawały ojcom. Córki wychowywały i aby lepiej posługiwały się łukiem i włócznią wypalały lub obcinały im jedną pierś.

Kompleks Edypa został odkryty przez Zygmunta Freuda[4] i opisany jako miłość syna do matki o zabarwieniu erotycznym i równoczesną wrogością do ojca.
Edyp był synem Lajosa i Jokasty. Przed ślubem jego rodziców wyrocznia przepowiedziała jego rodzicom, iż ich syn zabije własnego ojca i poślubi matkę. Aby do tego nie doszło ojciec Edypa kazał zabić swojego pierworodnego syna zaraz po urodzeniu. Jednak sługa, któremu zlecił to zadanie zlitował się nad dzieckiem. Nie zabił, ale okaleczył i przywiązał do drzewa niemowlę. Płacz dziecka usłyszał pasterz, ocalił je i oddał bezdzietnej parze królewskiej[5] na wychowanie. Gdy Edyp stał się młodzieńcem zaczął dopytywać się o swoje pochodzenie. Udał się do wyroczni, a ta powiedziała mu, że zabije swojego ojca i ożeni się ze swoją matką.
Podczas podróży napotkał na drodze nieznanego mężczyznę, z którym musiał walczyć i którego w wyniku nieszczęśliwego zbiegu okoliczności zabił. Jak się później okazało zmarły był prawdziwym ojcem Edypa. W swej dalszej drodze Edyp napotkał na drodze Sfinksa, który zadał mu zagadkę. Edyp ją rozwiązał i w nagrodę ożenił się z Jokastą, z którą doczekał się czwórki potomstwa. Gdy Teby nawiedziła okrutna zaraza udał się do Delf, do wyroczni, prosząc o pomoc. Wyrocznia wówczas odpowiedziała mu, że jedynym sposobem na pokonanie zarazy jest odnalezienie zabójcy króla Lajosa i wygnanie go z Teb. I wówczas Edyp dowiedział się, że to on zabił swojego ojca – Lajosa, oraz ożenił się z własną matką, Jokastą. Gdy Jokasta dowiedziała się o tym popełniła samobójstwo, a Edyp nie chcąc dłużej oglądać światła dnia, wydłubał sobie oczy.

Tkanina Penelopy to wyrażenie oznaczające jakąś pracę lub zadanie, które nigdy się nie kończy. A jak to było z tą tkaniną?
Penelopa była żoną króla Itaki, Odyseusza. Gdy jej mąż wypłynął na wojnę do Troi, Penelopa została sama. Po pewnym czasie zaczęły docierać do niej wieści, że jej mąż nie żyje. Wówczas wdowę zaczęli nachodzić zalotnicy, którzy poprzez małżeństwo z wdową po królu, zdobyliby nie tylko tron, ale również jedne z najbardziej urodzajnych ziem w Grecji. Penelopa bardzo kochała swojego męża, nie wierzyła w jego śmierć i odmawiała ponownego zamążpójścia. Aby odwlec decyzję o małżeństwie wymyśliła mały fortel – a mianowicie zaczęła tkać całun i oznajmiła, iż decyzję dotyczącą ponownego zamążpójścia podejmie, gdy całun zostanie ukończony. Kandydaci na męża zaakceptowali decyzję Penelopy, a ona aby zyskać na czasie w dzień pracowała, a w nocy pruła, część całunu uprzednio wykonaną. Niestety po upływie trzech lat oszustwo wyszło na jaw i Penelopa musiała dokonać wyboru. Jednak wówczas powrócił jej mąż Odyseusz, w przebraniu żebraka poddał się zadaniu (napięcie łuku Odyseusza), które wygrał i ujawnił swą tożsamość wszystkim zalotnikom.

To co pozornie może wydawać się bardzo atrakcyjne, w rzeczywistości może przysporzyć wielu kłopotów. Tak właśnie było z puszką Pandory. A od czego się zaczęło?
Zeus był wściekły na Prometeusza, gdyż ten kradł iskry z „koła słonecznego”, by dać ludziom ogień. Nakazał więc (Zeus) Hefajstosowi[6], aby ukształtował kobietę i dał ją Prometeuszowi za żonę. Hefajstos wykonał swoje zadanie, a nawet dał stworzonej przez siebie kobiecie życie i nazwał ją – Pandora. Następnie każdy z bogów udzielił  jej jakiegoś daru. Na przykład Afrodyta podarowała jej urodę, a Atena - mądrość. Zeus w prezencie ślubnym ofiarował jej zamkniętą skrzynię, którą Pandora miała ofiarować w posagu swemu mężowi. Jednak Prometeusz nie chciał ani Pandory za żonę, ani zawartości „tajemniczej” skrzyni.
Nie chcąc jednak obrazić Zeusa, Prometeusz przyjął podarek, ale przekazał go swojemu bratu Epimeteuszowi[7]. Przestrzegł jednak brata, aby nie otwierał skrzyni, gdyż może ona okazać się „pułapką”. Zakochany i oczarowany urodą Pandory, Epimeteusz otworzył skrzynię i … wraz o otwarciem pokrywy na świat wydostały się wszelkie nieszczęścia, które mogą spotkać ludzkość, czyli: głód, choroby, wojny. Gdy Epimeteusz zamknął skrzynię, na dnie została tylko nadzieja, której nie udało się wydostać ze skrzyni. Od tamtego czasu funkcjonuje powiedzenie, że „można utracić wszystko, ale nadzieja zawsze pozostanie w ludzkiej duszy”.

Bogowie i herosi, mity i legendy, oraz odległa starożytność do dnia dzisiejszego „goszczą” w naszym życiu. Pomimo, iż opowiadania o bogach traktujemy z dużym przymrużeniem oka, to dość dobrze je znamy  i cytujemy w naszych wypowiedziach. Może jest to spowodowane faktem, iż już w szkole poznajemy losy mitologicznych bohaterów, a może po prostu lubimy „zabłysnąć” wiedzą?

Żrodła:
Słownik Mitów, M. Belmonde Carmona, M. Burgueno Gallego
Mitologia, J. Parandowski
http://pl.wikipedia.org